باتأمل در سیره بزرگان علم و معنویت، عالمان ربانی مانند ملاحسینقلی همدانی ها۱ و علامه قاضی ها۲ و بهجت ها۴درمی یابیم این واصل شدگان به حریم قدس، روزگار خود را به عبادت خداوند گذرانده و نیک دریافته اند که برای عبادت خدا آفریده شده اند۳ و راه رسیدن به یقین و مدارج عالی معرفت، عبادت خداوند است،۴ لذا به پیروی از اهل بیت:اینان نیز به عبادات و مستحبات، اهمیت بسیار می داده اند. این اسوه های بندگی، با وجود آن که عامل نجات را فضل و رحمت خداوند می دانسته اند، از وظیفه بندگی، غافل نمی شدند.
گرچه وصالش نه به کوشش دهند
هر قدر ای دل که توانی بکوش (حافظ)
گویا کلام امیر عارفان و عابدان، امیر مؤمنان۷را به جان دریافته اند که فرمود:
لا تَکُن مِمَّن یَرجو الآخِرَهَ بِغَیرِ العَمَلِ … یُحِبُّ الصّالِحینَ و لا یَعمَلُ عَمَلَهُم، و یُبغِض ُ المُذنِبینَ و هُوَ أحَدُهُم … یُقَصِّرُ إذا عَمِلَ، و یُبالِغُ إذا سَألَ … فهُوَ بِالقَولِ مُدِلٌّ ، و مِنَ العَمَلِ مُقِلٌّ؛ ۵
از کسانی مباش که امید سعادت آخرتی دارند؛ اما اهل عمل نیستند…. صالحان را دوست دارند؛ اما اعمال آنان را انجام نمی دهند. از گنه کاران نفرت دارند؛ اما خود نیز از آنان هستند…. هنگام عمل، کوتاهی می کنند و هنگام دعا، زیاده خواهی. پس او به گفتار و سخن ناز می فروشد (و همگان را موعظه می کند)؛ ولی هنگام عمل، کم کار است.
آری؛ اینان کسانی هستند که با عبادت خدا و سجود و رکوع پیوسته، قدم به قدم پله های رشد را طی کرده و قطره قطره، دریایی از معارف و علوم الهی را در جان خود پدید می آوردند. نه تحصیل و تدریس، ایشان را از عبادت خدا باز می داشت و نه خانواده و فرزندان و مراجعان. مجاهدان روز بودند و سینه گدازان شب. آن چنان لذتی می چشیدند که حاضر نبودند سحرخیزی یک شب را با سلطنت دنیا عوض کنند.
در برابر این رادمردان، در طول تاریخ، کسانی هم بوده اند که به سبب سستی خود و پرداختن به نفسانیات، از این سیره که سیره بزرگان دین است، فاصله می گرفته اند و با زاهد و عابد خواندن این قبیله و عاشق خواندن خود، خود را بالا نشینان محضر الهی می دانسته اند و این گروه را محجوبان از قرب الهی؛ اما این تاریخ و دل مؤمنان است که به خوبی گواهی می دهد کدام طایفه به مراد رسیده و نوربخش جان های مشتاقانند.
