گرچه وصیت ذاتا از مستحبات موکد است، ولى گاه شکل وجوب پیدا مىکند، مثل اینکه انسان در پرداخت حقوق واجب الهى کوتاهى کرده باشد، و یا اماناتى از مردم نزد او است که در صورت عدم وصیت احتمال مىدهد حق آنان از بین برود، و از آن مهمتر اینکه گاه موقعیت شخص در جامعه چنان است که اگر او وصیت نکند ممکن است لطمه شدید و ضربه جبران ناپذیر بر نظام سالم اجتماعى یا دینى وارد گردد، در تمام این صورتها وصیت کردن واجب مىشود.
وصایاى واجب و مستحب
وصیت در حال حیات قابل تغییر است . قوانین اسلام شخص وصیت کننده را محدود به آنچه قبلا وصیت کرده نمىکند، بلکه به او اجازه مىدهد ما دام که زنده است در مقدار و چگونگى وصیت و شخص وصى تجدید نظر کند، چرا که با گذشت زمان ممکن است مصالح و نظرات او در این زمینه دگرگون شود.
ذکر این نکته نیز لازم به نظر مىرسد که انسان باید وصیت خود را وسیلهاى براى جبران و ترمیم کوتاهی هاى گذشته قرار دهد، حتى اگر کسانى از بستگان نسبت به او بىمهرى داشتند از طریق وصیت، به آنها محبت کند، در روایات مىخوانیم پیشوایان اسلام مخصوصا نسبت براى خویشاوندانى که از در بىمهرى با آنها در مىآمدند وصیت مىکردند و مبلغى را براى آنها در نظر مىگرفتند، تا رشته گسسته محبت را دو باره برقرار سازند، بردگان خود را آزاد مىکردند یا وصیت به آزادى آنها مىنمودند.
گرچه وصیت ذاتا از مستحبات موکد است، ولى گاه شکل وجوب پیدا مىکند، مثل اینکه انسان در پرداخت حقوق واجب الهى کوتاهى کرده باشد، و یا اماناتى از مردم نزد او است که در صورت عدم وصیت احتمال مىدهد حق آنان از بین برود، و از آن مهمتر اینکه گاه موقعیت شخص در جامعه چنان است که اگر او وصیت نکند ممکن است لطمه شدید و ضربه جبران ناپذیر بر نظام سالم اجتماعى یا دینى وارد گردد، در تمام این صورتها وصیت کردن واجب مىشود.
سوال: آیا عمل به وصیت‌های غیر مالی میت واجب است؟ مثلاً اینکه مرا در زادگاهم دفن کنید و یا آنکه بانوان در تشییع جنازه‌ام نباشند و …
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیه الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):
در فرض مثال نسبت به وصیت دفن در زادگاه باید طبق وصیت عمل شود ولی نسبت به مورد بعدی لازم نیست.
حضرت آیه الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):
اولی نافذ است و دومی نافذ نیست.
حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):
در مسئله دفن واجب است عمل شود.
حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):
ورثه در مورد اول و احتیاطاً در مورد دوم به وصیت او عمل کنند.
حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
چنانچه وصیت به امر جایز و مشروع و عقلایی تعلق گرفته باشد نافذ است و در صورتیکه وصی مشخص نشده باشد، تنفیذ وصیت از وظائف حاکم شرع است.
سوال: وصیت از نظر شرعی چیست و به چه چیزی تعلق می‌گیرد؟
جواب: وصیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کارهایی انجام دهند یا بگوید بعد از مرگش چیزی از مال او ملک کسی باشد یا برای اولاد خود و کسانی که اختیار آنان با اوست قیم و سرپرست معین کند و کسی را که به او وصیت می‌کنند وصی می‌گویند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص۲۶۹۴)
سوال: اگر کسی نشانه‌های مرگ را در خود می‌بیند واجب است وصیت کند؟
جواب: کسی که نشانه‌های مرگ را در خود می‌بیند اگر خمس و زکات و مظالم بدهکار است باید فوراً بدهد و اگر نمی‌تواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می‌دهد کسی آنها را ادا نماید باید وصیت کند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد یا نماز و روزه قضا داشته باشد واجب است وصیت نماید. (توضیح المسائل امام (ره), ص۲۷۰۱ ـ ۲۷۰۲)
سوال: اگر انسان از وصیت خود برگردد آیا وصیت به قوت خود باقی است؟
جواب: اگر انسان از وصیت خود برگردد مثلاً بگوید ثلث مالش را به کسی بدهند بعد بگوید به او ندهند وصیت باطل می‌شود و اگر وصیت خود را تغییر دهد مثل آنکه قیّمی برای بچه‌های خود معین کند بعد دیگری را به جای او قیم نماید، وصیت اولش باطل می‌شود و باید به وصیت دوم او عمل نمایند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص۲۷۰۶)
جواب: آنچه را که در حال زندگی بخشیده از اصل مال است و احتیاجبه اذن ورثه ندارد و چیزی را که وصیت کرده اگرزیادتر از ثلث باشد زیادی آن محتاجبه اذن ورثه است. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص۲۷۰۹)
منابع:
سایت اسلام کوئیست
تفسیر نمونه، ج۱، ص ۶۲۰-۶۱۴
کتابخانه طهور ـ سایت طهور کتب
توضیح المسائل حضرت امام (ره)
سایت اندیشه قم
