بعضی از سورههای قرآن نامهای مختلفی دارند از جمله سورههای فلق و ناس است که یکی از نامهای آنها «معوذه» است و به هر دو سوره اطلاق «معوذتین» (دو معوذه) شده است،لذا به دو سوره «معوذتین»میگویند و در روایات هم به این دو سوره مبارکه اطلاق «معوذتین» شده است.[۱]
کلمه معوذه از «عَوْذ» گرفته شده به معنای پناه بردن و حفظ کردن خویش و پرهیز دادن از شر، از راه پناه بردن به کسی که میتواند آن شر را دفع کند.[۲]
علت نامگذاری این دو سوره به معوذتین
قبل از جواب دادن به این سؤال تذکر این مسأله لازم است قرآن خود را به عنوان شفاء معرفی میکند و میفرماید: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلاَّ خَساراً؛[۳] و ما آنچه از قرآن فرستیم شفای دل و رحمت الهی به اهل ایمان است لکن کافران را به جز زیان چیزی نخواهد افزود» قرآن میتواند برای کسانی که به او تمسک میکنند و با او مأنوس هستند هم شفای ظاهری برای آنها باشد و هم شفای معنوی و روحی او باشد. [۴]
امّا نسبت به این سوره از روایات اینگونه استفاده میشود که اگر انسان خود یا دیگران را بوسیله این دو سوره تعویذ کند، مریضی او خوب میشود و از شروری که در این دو سوره بیان شده در امان خواهد بود، لذا از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل شده که: «پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ مریض شدند، تب ایشان شدت پیدا کرد، جبرئیل (و میکائیل) این دو سوره را برای شفای پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل کردند، جبرئیل به قرائت سوره فلق و میکائیل به قرائت سوره ناس در پایین پای آن حضرت برای شفا متوسل شدند».[۵]
همچنین امام صادق ـ علیه السّلام ـ میفرماید: «پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: اگر کسی خواست به دیگری بدی انجام بدهد، و او بخواهد که خدا این شخص را از او دور کند (و مانع بدی او شود) پس وقتی که او را میبیند بگوید: «اَعُوذُ وَ بِحَولِ اللهِ وَ قُوَتِهِ مِن حَولِ خَلقِهِ وَ قُوُّتِهِم» و سوره فلق را بخواند بعد هم این آیه را بخواند: « فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ[۶]» در این صورت خداوند فریب هر فریبکاری و مکر هر مکرکنندهای و حسد هر حسدورزی را از او دور میکند و باید این کلمات را در صورت او بخواند».[۷]
باز نقل شده که امام رضا ـ علیه السّلام ـ یک فرد صرعی را (غشی) دید، یک کاسه آب درخواست کردو بعد امام ـ علیه السّلام ـ سوره حمد و سوره فلق و ناس (معوذتین) را قرائت فرمود و در آب دمید، آب را روی آن مریض ریختند بعد هم مریض خوب شد و امام ـ علیه السّلام ـ فرمود :«دیگر به آن حالت بر نمیگردد».[۸]
و نقل شده که بسیار میشد پیامبر صلّی الله علیه و آله، امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام را با این دو سوره تعویذ میفرمود.[۹]
همچنین پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودهاند: «آیاتی بر من نازل شده که نظیرش نازل نشده و آن در سوره قل اعوذ است».[۱۰]
علامه طباطبایی در توضیح این حدیث میفرماید: شاید مراد پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از اینکه فرمود مثل این دو سوره بر من نازل نشده، این باشد که تنها این دو سوره در مورد عوذه و حرز نازل شده و هیچ سورهای دیگر این خاصیت را ندارد.[۱۱]
پس میتوان گفت: این دو سوره خاصیت تعویذ (پناه بردن به خدا) را دارد که باعث میشود انسان با این دو سوره خود را از شروری حفظ کند و بدین جهت این دو سوره به معوذتین نامگذاری شده است. در سوره فلق به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستوری میدهد از چند چیز به خدا پناه ببر البتّه این دستور اختصاصی به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ ندارد.
۱. از شر هر مخلوقی چه جن و چه حیوانات و هر مخلوق دیگری که شری همراه خود دارد؛
۲. از شر شب وقتی که با ظلمتش داخل میشود، در اینجا خداوند شر را به شب نسبت داده، زیرا شبِ تاریک، انسان شرور را در رساندن شر کمک میکند لذا به همین خاطر شر در شب بیشتر از روز است، علاوه بر این؛ انسان که مورد حمله شرور واقع میشود در شب ناتوانتر از روز است؛
۳. از شر زنان جادوگر و ساحر؛
۴. از شر حسود وقتی که مبتلاء به حسد گشته و مشغول اعمال حسدورزی میشود.
بعضی هم گفتهاند این آیه شامل شورچشمی نیز میشود چون چشم زدن هم ناشی از نوعی حسادت است.[۱۲]
و در سوره ناس هم انسان خود را از وساوس شیطانی که هر دم وسوسه میکند، تعویذ میکند و خود را در پناه خدا قرار میدهد.
البتّه همانطوری که میدانیم این دو سوره با «قل اعوذ» شروع شدهاند که متضمن تعویذ (پناه بردن به خدا) میباشد از این رو به این دو سوره معوذتین گفتهاند.
