اسلام دینی است که همواره بر سهولت و آسان گیری نسبت به خود و اطرافیان سفارش و توصیه کرده است. برخی افراد همیشه با سخت گیری کردنِ بر خود، باعث بروز مشکلاتی در زندگی شان می شوند. به عنوان نمونه سخت گیری در امر ازدواج، برگزاری مراسم و مجالس، تهیه لوازم زندگی (به طور مثال به تکلّف و سختی انداختن خود برای تهیه وسایل تشریفاتی زندگی)، داشتن وسواس در پاکی و طهارت، سخت گیری در رفت و آمدها و میهمانی ها و بسیاری از موارد دیگر، که متأسفانه در زندگی امروزی بشر به وفور یافت می شود. به گونه ای که مردم غالباً خود را به سختی و مشقّت انداخته و باعث از بین رفتن نشاط و شادی در زندگی شان خواهند شد.
حتی در عبادات هم نباید بر خود سخت گرفت. بنابراین اگر انسان حال و توان عبادت و مناجات با حق تعالی را نداشته باشد، باید به واجبات اکتفا نموده و نباید با سخت گیری بر خود و انجام مستحبات، نشاط در عبادت را از دست بدهد. بنا بر نصّ صریح مصحف شریف، حتی قرآن هم آن مقدار که برای آدمی میسور و ممکن است، باید خوانده شود. چنان که خداوند متعال می فرماید:فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ[۱]؛ «پس آن چه از قرآن برای شما میسّر است بخوانید!»
هم چنین امام باقر(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) روایت می کنند که آن حضرت تحمیل عبادت را نکوهش کرده و فرمودند:«إِنَ هَذَا الدِّینَ مَتِینٌ، فَأَوْغِلُوا فِیهِ بِرِفْقٍ وَلَاتُکرِّهُوا عِبَادَهَ اللَّهِ إِلَی عِبَادِ اللَّهِ فَتَکونُوا کالرَّاکبِ الْمُنْبَتِّ الَّذِی لَا سَفَراً قَطَعَ وَلَا ظَهْراً أَبْقَی[۲]؛ اسلام دین سهل و آسان و خالی از سختی و مشقّت است، با مدارا در آن قدم بردارید و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحمیل نکنید و مانند سواری نباشید که مرکب خود را خسته و فرسوده می نماید و در نهایت نه راه سفر را پیموده و نه مرکبش سالم مانده است.»
نیز از رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) روایت شده است که فرمودند:«أَنَا وَالْاَتقِیاءُ مِنْ أُمَّتِیِ بِرَاءٌ مِنَ التَّکَلُّف؛ من و پرهیزکاران امتم از [تن دادن به] کارهای تحمیلی [که آمیخته به تصنّع و سبب ناراحتی و مشقّت باشد] بیزار هستیم.»[۳]
امام صادق(علیه السلام) در مورد آسان گیری در عبادت فرمودند:«لَا تُکرِّهُوا إِلَی أَنْفُسِکمُ الْعِبَادَهَ[۴]؛ عبادت را از روی بی میلی و کراهت بر خود تحمیل نکنید.»
بنابراین، انسان علاوه بر آسان گیری نسبت به خود، باید نسبت به دیگران و اطرافیان خود نیز رفق و رأفت داشته باشد و از سخت گیری بر آنان بپرهیزد. پیامبر(صلی الله و علیه وآله) همواره به امت خویش درباره آسان گیری نسبت به امور زندگی سفارش می کردند و تلخی و ترش رویی نسبت به اهل خانه را نهی نموده و می فرمودند:
«شرّ النّاس المضیق علی أهله[۵]؛ بدترین مردم کسی است که بر اهل خانۀ خود سخت بگیرد.»
بخشش و گذشت حضرت یوسف(علیه السلام) از برادران خطاکار خویش، با وجود ظلم و جفای بسیاری که در حقّ ایشان کرده بودند؛ نشان دهندۀ آسان گیری و سهولت در رفتار این پیامبر الهی با برادران خطاکارشان است. چنان که در قرآن می خوانیم:
قَالُوا أَئِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قَالَ أَنَا یُوسُفُ وَهَذَا أَخِی قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَیَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ * قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللَّهُ عَلَیْنَا وَإِنْ کُنَّا لَخَاطِئِینَ * قَالَ لَا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ[۶]؛ «برادران گفتند: آیا به راستی تو خود یوسفی؟! گفت: [آری] من یوسفم! و این برادرِ من است، همانا خداوند به ما نعمتِ با ارزشی داده، بی تردید هرکس [از خداوند اطاعت کند و از محرّماتش] بپرهیزد، و [همواره در برابر حوادث] صبر کند [پاداش شایسته می یابد؛ زیرا] خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند * گفتند: به خدا سوگند که یقیناً خدا تو را [از هر جهت] بر ما برتری بخشیده، و مسلّماً ما خطاکار بودیم * [یوسف] گفت: امروز بر شما سرزنشی نیست، خداوند شما را می آمرزد؛ زیرا او مهربان ترین مهربانان است.»
بنابراین انسان های بزرگ به راحتی و آسانی خطای دیگران را نادیده می گیرند و حتی آنان را سرزنش و ملامت هم نمی کنند. اهمیت این مسئله به حدی است که برخی از گمراهان و خطاکاران را می توان با محبّت و آسان گیری، به سهولت به شعاع مهربانی و لطف خداوند نزدیک کرد و آنان را به جمع دوست داران خداوند متعال و دین داران حقیقی پیوند داد. حتی بسیاری از افرادی را که با دین دشمنی نداشته و فقط گاهی به دلیل تنبلی، نسبت به دین و انجام تکالیف آن بی تفاوت هستند، به راحتی می توان با دین آشنا و دین دار نمود.
در حقیقت این ها افرادی هستند که هنوز دل شان به یاد خدا می تپد و نور حق در سینه هایشان خاموش نگشته و نسبت به پذیرش دین خدا لجوج و سخت گیر نیستند. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ[۷]؛ «آیا دوست ندارید خداوند شما را بیامرزد؟ [پس عفو و گذشت را انتخاب کنید] خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»
آیۀ فوق یکی از زیباترین آیات اخلاقی قرآن مجید است. خداوند تبارک و تعالی در این آیۀ شریفه: می فرماید اگر دوست دارید آمرزیده شوید، از خطای بندگان من که در حق شما بدی کرده اند، چشم پوشی کنید. من نیز با این کار شما، گناهان شما را می آمرزم. این آیه حاکی از آن است که خداوند متعال چه سهل و آسان گناهان و لغزش های انسان ها را می بخشد.
برای برخی افراد همیشه این سؤال مطرح می شود که آیا خداوند گناهان و لغزش هایی را که از آن ها سر زده است، می بخشد؟!
پاسخ این است که به یقین خداوند متعال گناه کسانی را می بخشد که از خطای خود پشیمان شده و درصدد جبران آن برآمده اند. این تصور آدمی که من با وجود این همه گناه هرگز بخشیده نمی شوم، خود نوعی گناه و ناامیدی از رحمت خداوند رحیم است.[۸] بنابراین برای رهایی از دام این افکار مأیوس کننده و اوهامی که منجر به ضعف ایمان می گردد، بهتر است با حفظ کرامت و شخصیّت انسانی، با دانایان به امور دین مشورت نموده و از ایشان در این باره سؤال کرد.
حتی در اسلام آسان گیری نسبت به حیوانات هم مورد تأکید قرارگرفته و سخت گیری بر آنان موجب عذاب و قهر الهی برشمرده شده است. در روایتی امیرمؤمنان، علی(علیه السلام) از قول پیامبر خدا(صلی الله و علیه وآله) چنین نقل می کنند: «رَأَیتُ فِی النَّارِ صَاحِبَهَ الْهِرَّهِ تَنْهَشُهَا مُقْبِلَهً وَمُدْبِرَهً کانَتْ أَوْثَقَتْهَا فَلَمْ تَکنْ تُطْعِمُهَا وَلَمْ تُرْسِلْهَا تَأْکلُ مِنْ خِشَاشِ الْأَرْض[۹]؛ زنی را به همراه گربه ای در آتش دیدم؛ درحالی که آن گربه او را از جلو و پشت دندان می گرفت. این زنی بوده است که گربه را بسته و به او نه غذا می داد و نه او را آزاد و رها می کرد، تا هم چون گنجشکی خود از حشرات و پرندگانِ زمین بخورد.»
در ادامه پیامبر(صلی الله و علیه وآله) می فرمایند: این زن در قیامت به خاطر سخت گیری به این گربه اهل دوزخ خواهد بود. چون سخت گیری نسبت به موجودات مورد خشم و غضب الهی است.
