خداوند در آیه ۱۱۶ سوره مبارکه نساء می فرماید: إنَّ اللهَ لا یَغفِرُ أن یُشْرَکَ بـِهِ وَ یَغفِرُ ما دونَ ذلِکَ لِمَن یَشاءُ وَ مَن یُشْرکْ باللهِ فـَقـَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیدًا خدا کسی که به او شرک بورزد را نمی آمرزد. شرک را نمی آمرزد. اگر برای خدای متعال شریک قائل شویم، نمی بخشد. وَ یَغفِرُ ما دونَ ذلِکَ لِمَن یَشاءُ کمتر از شرک را می بخشد. شرک را نمی بخشد. کمتر از شرک را می بخشد. وَ یَغفِرُ ما دونَ ذلِکَ کمتر. البته لِمَن یَشاءُ اینگونه نیست که هر کسی کوشید شرک نورزد اما هر گناه دیگری خواست بکند، ما می بخشیم. چنین آزادی ای وجود ندارد. برای لِمَن یَشاءُ است. هرکس که بخواهد. بعد فرمود وَ مَن یُشْرکْ باللهِ فـَقـَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیدًا هر کس شرک بورزد راه را گم کرده است. ضلالت یعنی گمراهی. هرکس شرک بورزد، بدجور راه را گم کرده است.
پس شرک یعنی چه؟ شرک آن وقتی است که انسان دو خدا قائل باشد. سه خدا قائل باشد. اگر موحد است، دسته دوم است. موحد، هر گناهی که کرده باشد، ممکن است ببخشند. ببینید ممکن است ببخشند. ممکن است. جای بخشش دارد. اما اگر شرک ورزیده باشد و برای خدا شریک قائل شده باشد، جای بخشش ندارد. می گویند اینکه جای بخشش ندارد به چه معناست. خب اگر من توبه هم بکنم نمی بخشند؟ نه. یعنی اگر با این گناه از دنیا برود، دیگر جای بخشش ندارد. کسی مشرک باشد و با شرکش از دنیا برود، جای بخشش ندارد. اگرنه انسان هر گناهی کرده باشد، اگر توبه درخور آن را کرده باشد، بخشیده می شود. توبه درخور. هرگناهی که کرده باشد با توبه درخور بخشیده می شود. یک عبارتی در روایات دارد که خیلی عبارت قشنگی است و می فرماید: لا شَفیعُ أنجَحُ مِنَ التـُّوبه اگر آدم برای خودش شفیعی پیدا کند، شفیع باعث می شود که او بخشیده شود. دخالت شفیع باعث بخشش می شود. اما می گویند از همه شفیعان پیروزمندتر و موفق تر توبه است.
توبه از همه شفیعان موفق تر است. یعنی قطعی است. ممکن است صد نوع شفیع وجود داشته باشد. مثلا در قرآن می فرماید مگر هر قوم و خویشی می تواند شفاعت کند؟ دلش هم می خواهد شفاعت کند اما نمی تواند. مثلا فرض بگیرید می بیند بچه اش گرفتار است و می خواهد دخالت کند. خب نمی تواند. هرکسی نمی تواند شفاعت کند. حالا اگر شفاعت کند هم تمام شرایطش حاکم است دیگر. شفاعت شرایط دارد. خب. چکار کنیم؟ توبه برو برگرد ندارد. اما شفیع ممکن است به مشکل برخورد کند. شفیع ممکن است به مشکل برخورد کند اما توبه مشکلی ندارد. اگر انسان توبه درخور هر عملی انجام دهد، بروبرگرد ندارد. پس ما این فرض را نمی گوییم. اگر کسی از شرک توبه کند، بخشیده می شود. آن مسلمانان صدر اسلام همه مشرک بودند. یک بحثی داریم دیگر. آن آقایان بزرگوارانی که ما با آنها بحث داریم، مدت هایی به شرک زندگی کرده اند. بعد مسلمان شدند. آقای ما هیچگاه شرک نورزیده بود. البته اسماً می گوییم آقای ما. ممکن است ایشان ما را قبول نکند. آقای ما هیچ وقت شرک نورزیده بود. این، جزء فضایل امیرالمومنین است.
ولَیْسَتِ التَّوْبَهُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّىٰ إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَهُمْ کُفَّارٌ ۚ أُولَـٰئِکَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ﴿نساء/١٨﴾
و توبه کسانى که پیوسته گناه مى‌کنند تا چون مرگ یکیشان فرا رسد، گوید: اینک توبه کردم، پذیرفته نیست، و نه توبه کسانى که در حال کفر مى‌میرند. براى اینان عذابى دردناک فراهم ساخته‌ایم .
این آیه راجع به توبه ی غیر مقبول است که انسان با دیدن مقدمات قطعی مرگ از قبیل مشاهده ی فرشتگان و غیره که نشان می دهند دستش از دنیا کوتاه شده توبه می کند و همچنین کسانی که با حالت کفر از دنیا می روند توبه ندارند.
زیرا در آستانه ی مرگ، انسان گوشه و کنار عالم برزخ و صورت های وحشتناک برزخی گناهان را مشاهده می کند و معلوم است که هر کسی در آن حالت حاضر است از گناه خود برگردد. ولی بعد از این کشف و شهود، توبه ی انسان مقبول نمی افتد.
