بر اساس آموزه های روایی و قرآنی هدف از خلقت انسان عبودیت و بندگی حق تعالی معرفی شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»[ذاریات، آیه ۵۶] از طرفی مغز عبادت و بندگی نیز دعا کردن معرفی شدن است: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَه؛[۱] دعا مغز عبادت است» حال سوال این است با توجه به اهمیت این موضوع، دعا چه جایگاهی در زندگی انسان دارد، و آداب دعا کردن چیست؟ جواب این سؤال را با تأمل در دعای ابو حمزه ثمالی خواهیم داد.
علی بیرانوند- کارشناس حوزه/ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

کمی هم با خدا خلوت کنیم
زندگی و دنیای ماشینی رو به پیشرفت امروزی دقت و تأمل می شود، گویی دیگر کسی وقت خالی برای ارتباط با خدا ندارد، هر چیزی و هر کاری در اولویت برنامه ی انسان قرار دارد، جز ارتباط شیرین با خالق هستی؛ واقعیت تلخی که هویت اصلی انسان را به تاراج برده است، به گونه ای که انسان را به یک خود فراموشی مزمن و خطرناک گرفتار کرده و جامعه انسانی را در یک بحران هویت قرار داده است. «وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ؛[حشر، آیه۱۹] و همچون کسانى نباشید که خدا را فراموش کردند و خدا نیز آنها را به «خود فراموشى» گرفتار کرد، آنها فاسقانند». آلکسیس کارل، روان شناس معروف می گوید: «فقدان نیایش در میان ملتی برابر با سقوط آن ملت است؛ اجتماعی که احتیاج به نیایش را در خود کشته است، معمولا از فساد و زوال مصون نخواهد ماند..» [۲]

استجابت دعا، مانند هر پدیده‌ی دیگری، قوانین آداب و شروطی دارد که با وجود آن آداب و شرایط است که دعا به اجابت می‌رسد و اگر آن شرایط موجود نباشد، یا مانعی در استجابت آن باشد که ما به آن علم نداریم، اگر چه سریع الاجابه ترین دعا هم باشد، باز ممکن است مورد اجابت واقع نشود.[۱]

به هر حال چون ذکر متن دعاها در این خلاصه مقدور نیست، فقط به ذکر اسامی چند مورد که دارای اهمیت خاص هستند اشاره می‌شود:

۱, دعای توسل:

محمد ابن‌بابویه دعای توسل را از ائمه (علیه السلام) نقل کرده و گفته است که این دعا را در هیچ امری نخواندم، مگر آن که اثر اجابت آن را به زودی یافتم دعای توسل از دعاهای مشهور است که در شب‌های چهارشنبه خوانده می‌شود. در این دعا با توسل به چهارده معصوم (علیه السلام) و واسطه قرار دادن آن‌ها به درگاه الاهی پس از اتمام دعا، حاجت خود را از خدا در خواست می‌کنیم. جملات صدر و ذیل آن چنین است: ”اللهم انی اسئلک و اتوجه الیک بنبیک نبی الرحمه…”‌؛ خدایا من از تو می‌خواهم و روی می‌آورم به سوی تو، به پیامبرت، پیامبر رحمت… ”یا وجیها عندالله اشفع لنا عندالله”‌؛ ای آبرومند نزد خدا، شفاعت کن برای ما نزد خدا.[۲]

بر اساس منابع روایی برترین و محبوب ترین کارها نزد خداوند متعال در بین بندگان خویش، دعا کردن معرفی شده است، از طرفی منفور ترین افراد نزد خدا کسانی هستند که از طلب دعا و در خواست از او تکبر می ورزند.

دعا کلید فیض و رحمت الهی، مایه تقرب و نزدیکی به معبود و عاملی مهم در دستیابی به خواسته های مادی و معنوی و نجات از گرفتاری ها و سختی هاست.
با توجه به آثار و برکات ارزشمندی که دعا و ارتباط با معبود برای انسان به دنبال دارد، آموزه های اسلامی همواره افراد را به سوی این عمل عبادی تشویق نموده و از هرگونه سستی و تنبلی در انجام آن پرهیز داده است. «وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ؛[سوره غافر؛ آیه ۶۰] پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مى ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند!».
جایگاه و اهمیت دعا و مناجات شعبانیه
با اندک تأمل و دقتی در مضامین عالی و ارزشمند دعاهای وارد شده از حضرات معصومین (علیهم السلام)، به این مطلب می توان اذعان داشت که، این دعاها با زبانی خاص منظومه ای از معارف دینی و الهی را به افراد تعلیم می دهند، بسیاری از این دعاها با معارف توحیدی عجین شده اند و شیوه صحیح سخن گفتن و مناجات کردن با معبود را به انسان آموزش می دهند.