امام على(ع) می‌فرماید: یاد خدا عقل را آرامش مى‌دهد، دل را روشن مى‌کند و رحمت او را فرود مى‌آورد. (غررالحکم، ج۲، ص۶۶،)

و یا در جایی دیگر می‌فرمایند: خدا را خالصانه یاد کنید تا بهترین زندگى را داشته باشید و با آن راه نجات و رستگارى را بپیمایید.(بحارالأنوار، ج۷۸، ص۳۹، ح۱۶)

به این آیه توجه کنید:

الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قَلُوبُهُم بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‏(رعد ۲۸)

بحث ما در مورد اطمینان، آرامش است. آن چیزی که خیلی دنبال می‌کنیم. «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد/۲۸) این قلب‌های شما با ذکر و یاد خدا آرام می‌شود. آرامش را مثال می‌زنیم یاد دریا می‌افتیم. دریا مواج است یا آرام است، مثل دریا. این موجی که ایجاد می‌شود در اثر بادها، همان موج‌هایی است که شیطان در دل ما ایجاد می‌کند. نفس ایجاد می‌کند و به هم می‌ریزیم.

شیطان از چه روش‌هایی وارد می‌شود؟ چرا دنبال می‌کند که اطمینان قلب نداشته باشیم؟ اطمینان قلب چه فایده‌ای برای من دارد. چه سودی برای او دارد؟ همیشه وقتی جو نا آرام شد، شیطنت‌های شیطانی حرف اول را می‌زند. چه کار کنیم بتوانیم مقابله کنیم؟

توکل به خداوند متعال و اعتماد به لطف و مرحمت او در تمام حوادث زندگی می تواند به عنوان سپری در مقابل مشکلا ت تلقی شود. از این رو ، روانشناسان آن را یک روش مقابله ای می دانند. علمای اسلا می به اهمیت توکل در درس خواندن تاکید نموده اند و دانشجویان را به توکل ترغیب نموده اند. چون درس خواندن را یک چالش مداوم مشکلا ت می بینند.اعتماد به پیامبر (ص) و مؤمنان نیز می‌تواند در راستای اعتماد به خدا باشد و نیز اعتماد عرفی و عادی به انسان‌هایی که در جامعه وجود دارند، منافاتی با اعتماد به خدا ندارد، بلکه آن اعتمادی به دیگران مذموم است که انسان از نقش خدا در زندگی‌اش غافل شده و دیگران را همپای خدا تصور کند.

اول و آخر از اسمای ذات خدا بوده و با دیگر اسمای خداوند عینیت و اتحاد دارد و به عنوان یکی از اسمای خدا تنها یکبار در قرآن بکار رفته اند: «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ »اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چیزى داناست.[۳]  اول و آخر از صفات متقابل اند و ذات حق به دلیل نامحدود بودن قابل اتصاف به آنهاست. بنابراین بین اول و آخر بودن خداوند منافاتی نیست. خداوند از همان جهت که اول است آخر نیز هست، و از همان حیث که آخر است اول نیز هست، زیرا خداوند واحد حقیقی است و جهات گوناگون در او نیست.اهل عرفان در تقسیمی اسمای الهی را به ۴ اسم «اول» و «آخر» و «ظاهر» و «باطن» تقسیم کرده، آنها را امهات اسما دانسته و اسم جامع آنها را «الله» و «رحمن» به حساب آورده اند. آنان معتقدند هر اسمی که مظهر آن ازلی و ابدی است، ازلیت آن از اسم اول و ابدیت آن از اسم آخر است و نیز اسمای متعلق به ابداء و ایجاد در اسم اول داخل اند، چنانکه اسمای مربوط به اعاده و جزاء در اسم آخر داخل اند.

اوّل در اصل به شکل «أءول» بر وزن افعل  و از ریشه «أول» است. در لغت به معنای مقدم بر چیزی است.[۱]در واقع می توان آنرا ابتدای چیزی دانست که گاه دوم دارد و گاه ندارد. آخر نیز بر وزن فاعل و از ریشه «اخر» به معنای تأخر در مقابل تقدم است. [۲]

اعتماد به پیامبر (ص) و مؤمنان نیز می‌تواند در راستای اعتماد به خدا باشد و نیز اعتماد عرفی و عادی به انسان‌هایی که در جامعه وجود دارند، منافاتی با اعتماد به خدا ندارد، بلکه آن اعتمادی به دیگران مذموم است که انسان از نقش خدا در زندگی‌اش غافل شده و دیگران را همپای خدا تصور کند.

پرسش
آیا در آموزه‌های دینی آمده است که به هیچ کس غیر از خدا اعتماد نکنید؟ اگر چنین است، لطفاً کمى در باره آن شرح دهید.

آیاتی از قرآن بیانگر آن است که نباید به غیر خدا اعتماد کرده و تنها باید به او توکل کرد. لطفاً کمی در باره این موضوع توضیح دهید؟

پاسخ اجمالی
در تعالیم و آموزه‌های دین اسلام فراوان توصیه شده است که به غیر خدا تکیه نکنید؛ چرا که همه خیرات و خوبی‌ها به دست او است: «قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْر إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ»؛ [۱]بگو: بارالها! مالک حکومت‌ها تویى به هر کس بخواهى، حکومت می‌بخشى و از هر کس بخواهى، حکومت را می‌گیرى هر کس را بخواهى، عزت می‌دهى و هر کس را بخواهى خوار می‌کنى. تمام خوبی‌ها به دست تو است، تو بر هر چیزى قادرى.