«مسافت شرعی» و «حد ترخص» دو عنوان فقهی هستند که احکام خاص خود را دارند. مانند این که اگر روزه داری به قصد رسیدن یا عبور از مسافت شرعی از حد ترخص گذشت(۱) حکم روزه از او برداشته شده و روزه‌اش باطل می شود و احکام مهم دیگری که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد

قبل از پرداختن به برخی مسائل که این دو عنوان دخالت مستقیم در آن دارند ابتدا باید روشن شود که مسافت شرعی چیست و میزان حد ترخص چقدر است.

غرغره کردن آب برای روزه‎داران چه حکمی دارد؟
سؤالی که ممکن است برای روزه‎داران گرامی پیش بیاید، این است که آیا غرغره کردن آب در فضای دهان برای نمناک کردن آن و گرفتن بوی بد دهان است محل اشکال است یا خیر. در ادامه بر اساس پاسخی که در کتاب استفتائات مقام معظم رهبری وجود دارد، به سؤال پاسخ خواهیم داد.

سوال: حکم غرغره کردن براى روزه‎دار چیست؟
جواب: اگر هنگام غرغره کردن، آب از حلق به پایین برود، روزه باطل می‎شود.

حدیثی زیبا برای قوت قلب روزه داران!
که روزه عبادتی ذووجهین است یعنی از وجوه مختلف این عبادت حائز اهمیت و دارای آثار است. روزه داری از جنبه عبادی، اخلاق عملی، روحی و روانی، اقتصادی و اجتماعی و غیره دارای فواید و برکات و آثار بسیاری است.
در آیه ۱۸۴ سوره مبارکه بقره می خوانیم:
«أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ.»
«در روزهایى چند پس هر که از شما مریض یا در سفر باشد تعدادى (به مقدار آنچه فوت شده) از روزهاى دیگر (را روزه بدارد، و بر کسانى که روزه طاقت‏ فرسا باشد (مانند پیران و خردسالان و بیماران مزمن افطار جایز است و) دادن طعام به یک فقیر (یک مد به ازاء هر روز) کفاره و بدل آن است، و هر که بر خیر بیفزاید (و دو مد بدهد) براى او بهتر است، و روزه گرفتن (هر چند توان‏فرسا باشد) بهتر است، اگر بدانید.»
چند نکته کوتاه:
• در این آیه بعد براى اینکه باز از سنگینى روزه کاسته شود می فرماید: «چند روز معدودى را باید روزه بدارید» چنان نیست که مجبور باشید تمام سال یا قسمت زیادی از آن را روزه بگیرید بلکه روزه تنها بخش کوچکى از آن را اشغال مى کند. ضمن اینکه در همین روزهای محدود و اندک نیز اگر دچار مشکلاتی از قیبل بیماری، کهولت سن یا سفر باشید بر شما آسان گرفته شده است. در حقیقت این آیه راه عذرتراشی را بر بهانه گیران بسته است!

• روایت بسیار زیبایی از امام صادق علیه السلام نقل شده که: «ما ضَعُفَ بدنٌ عمّا قَوِیَت علیه النِیَّه؛ هیچ بدنی نسبت به آنچه اراده بر انجام آن قوی باشد ناتوان نیست.» (من لایحضره الفقیه، ج ۴، ح ۵۸۵۹؛ وسائل الشیعه، ج ۱)
مصداق بارز این روایت در روزه روزهای بلند و گرم تابستان مشهود است. برخی در زمستان که می خواهند روزه بگیرند می گویند ای وای! کی می تونه ۸ ساعت روزه بگیره! آن شخص وقتی روز ۱۰ ساعت می شود همان جمله را تکرار می کند و باز به راحتی قادر است این واجب را بجا بیاورد. او در تابستان هم گلایه می کند ولی باز قادر است حتی ۱۷ ساعت در گرما روزه داری کند. پس این نشان می دهد بدن انسان قدرتش خیلی بیش از اینهاست و این اراده و قدرت ذهنی ماست که کم می آورد وگرنه خداوند به این بدن قدرت انجام کارهای شگفت انگیزی داده است.

“روزه ” در شرع مقدس اسلام آن است که انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری که به تفصیل گفته خواهد شد خودداری کند.
۱- معنای روزه
“روزه ” در شرع مقدس اسلام آن است که انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری که به تفصیل گفته خواهد شد خودداری کند.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م ۱)
توجه:
ـ معیار شرعی در مورد وقت روزه، فجر صادق است نه کاذب، و احراز آن موکول به تشخیص مکلف است. (اجوبه الاستفتاء‌ات، س ۳۵۱)
ـ در طلوع فجر (وقت وجوب امساک برای روزه گرفتن) فرقی بین شب‌های مهتابی و غیرمهتابی نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س ۳۵۴)
ـ مقتضی است که مؤمنین محترم “ایدیهُمُ الله تعالی ” جهت رعایت احتیاط در امساک روزه، همزمان با شروع اذان صبح از رسانه‌ها برای روزه امساک کنند. (اجوبه‌ الاستفتاءات، س ۳۶۲)
ـ هرگاه برای روزه‌دار اطمینان حاصل شود که اذان از هنگام داخل شدن وقت شروع شده جایز است به صرف شروع اذان، افطار نماید و صبر کردن تا پایان اذان لازم نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س ۳۶۰)

شاید تصور ما این باشد که اعمال عبادی اسلامی یا حداقل چند عمل واجب اصلی، از همان روز نخست تولد اسلام، به مسلمانان ابلاغ شده باشد. اما تاریخ، یا بهتر بگویم روش تربیتی اسلام، چیز دیگری میگوید.

گواه مطلب آن که تقریباً تا ۱۴ سال پس از بعثت پیامبر گرامی اسلام یعنی تا سال دوم هجری، هنوز “روزه” بر مسلمانان واجب نشده بود. نوشته اند روز دوم ماه شعبان سال دوم هجری یا به نقلی هم روز بیست و هشتم این ماه، روزی است که خطاب آمد: “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون. أَیَّاماً مَعْدُودات …” (بقره، ۱۸۳- ۱۸۴) “اى کسانى که ایمان آورده اید روزه بر شما نوشته شده است آن گونه که بر امت هایى که قبل از شما بودند نوشته شده بود شاید پرهیزکار شوید. چند روز معدودى را باید روزه بدارید…”
خطاب شیرین “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا” ویژه ی آیات سوره های مدنی است. و سوره ی مبارکه ی بقره نیز که حاوی آیات فراوانی از احکام عبادی است، در مدینه نازل شده است.
با دقتی کوتاه در می یابیم که هر ظرافتی که برای ایده آل ترین تربیت لازم باشد، اسلام برای پروراندن امت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله به کار بسته است. در جای لازم، صبورانه و با حوصله، شیوه ی “تدریج” را پیش می گیرد تا با فراهم شدن همه ی مقدمات لازم، احکام نورانی خود را در دل اهالی اسلام بنشاند؛ و گاهی در جای دیگر، قاطعانه و بی مهابا، یکی از پایه های فرهنگ شرک را در هم می شکند.
گویی اینجا برای برپایی حکم روزه، مقدمات چهارده ساله ای لازم بوده است. پیش از هجرت، ۱۳ سال مکه فرصتی بود تا پایه های اعتقادی اسلام گذارده شود. سخن از توحید و معاد، و نفی اعتقادات شرک  آمیز جاهلی، بیشترین تأکید آیات مکی است.