ریا در لغت تظاهر به کار خوب است و در اصطلاحِ علم اخلاق، به معنای نشان دادن کارهای خوب و پسندیده به مردم برای یافتن اعتبار و منزلت در دل آنهاست.
ریا در لغت تظاهر به کار خوب است و در اصطلاحِ علم اخلاق، به معنای نشان دادن کارهای خوب و پسندیده به مردم برای یافتن اعتبار و منزلت در دل آنهاست. ریاکاری شکلی از دوگانگی ظاهر و باطن است، چرا که ظاهرعمل، الهی و باطن آن شیطانی و ریایی است.البته لازم است توجه کنیم که افراط و تفریط در این مسأله مانند همه مسائل، اشتباه و خطاست، همانطور که برای تشخیص هر بیماری سراغ علائمش می رویم، در بیماری های اخلاقی هم لازم است سراغ نشانه های این بیماری ها برویم و وجود یا عدم نشانه ها را جست وجو کنیم. باید از علامات ریا پی به وجود ریا در خودمان ببریم و از آن پرهیز کنیم، ولی وسواس و حساسیت بیجا در این مساله غلط است.چنانچه این نشانه ها در ما وجود داشته باشد، عمل ما ریایی است اما اگر این نشانه ها در عمل موجود نباشد، عمل ما ریایی محسوب نمی شود و لازم نیست حساسیت بیش از حد به خرج دهیم.بهترین محک برای شناخت اعمال ریایی از غیر ریایی همان معیارهایی است که در روایات اسلامی آمده است.
علامت ریاکار
در روایتی حضرت رسول صلی الله وعلیه وآله می فرمایند:«امَّا عَلامَهُ الْمُرائِی فَارْبَعَهٌ: یَحْرُصُ فَی الْعَمَلِ لِلَّهِ اذا کانَ عِنْدَهُ احَدٌ وَ یَکْسِلُ اذا کانَ وَحْدَهُ وَ یَحْرُصُ فی کُلِّ امْرِهِ عَلَی الْمَحْمِدَهِ وَ یُحْسِنُ سَمْتهُ بِجُهْدِهِ؛امّا علامت ریاکار چهار چیز است: هنگامی که کسی نزد اوست تلاش می کند اعمال الهی انجام دهد و هنگامی که تنها شد در انجام عمل کسل است! و در تمام کارهایش اصرار دارد مردم از او مدح و ستایش کنند وسعی می کند ظاهرش را در نظر مردم خوب جلوه دهد.» (تحف العقول ص ۱۷) خلاصه، هرکاری که با انگیزه بهتر نشان دادن عمل در چشم مردم انجام شود، نفوذ ریا در عمل می شود این انگیزه را از دوگانگی عملکرد ما نسبت به اعمالی که در خلوت و جلوت انجام می دهیم می توانیم متوجه شویم.
چگونه با ریاکاری مبارزه کنیم؟
راه مبارزه با ریا کاری هم مثل همه رذایل اخلاقی دیگر است، از طریق علمی و عملی انجام پذیر است. در مرحله علمی، شما لازم است نسبت به ریشه ریا آگاهی پیدا کنید و عواقب سخت و عوارض مادی و معنوی ریا را بشناسید و در مرحله عمل آهسته و پیوسته به ترک این رذیله اقدام کنید. وقتی پایه های توحید افعالی (به این معنا که لا موثر فی الوجود الا الله الوجود الا الله) در انسان محکم نباشد و انسان عزت و ذلت و رزق و نعمت را بدست خدا نداند، در این شرایط برای بدست آوردن این امور ممکن است سراغ مردم برود و با عمل ریایی خودش سعی در جلب رضایت مردم داشته باشد.
با محکم کردن پایه های توحید افعالی در وجود خودمان می توانیم از ریا فاصله بگیریم.اگر به آموزه های قرآن توجه کنیم و به یقین برسیم که همه چیز دست خداوند است، دیگر از عمل ریایی و نشان دادن عمل برای مردم صرف نظر می کنیم چرا که خدا در قرآن می فرمایند:«انْ یَنْصُرُکُمْ اللَّهُ فَلا غالِبَ لَکُمْ وَ انْ یَخْذُلْکُمْ فَمَنْ ذَاالَّذی یَنْصُرُکُمْ مِنْ بَعْدِهِ؛ اگر خداوند شما را یاری کند هیچ کس بر شما غلبه نخواهد کرد و اگر دست از یاری شما بر دارد هیچ کس نمی تواند شما را یاری کند!» (سوره آل عمران آیه ۱۶۰) البته در مراحل ابتدایی درمان ریا، می شود از طریق پنهان نگه داشتن عمل این مشکل را حل کرد. هر عملی که خود ما احساس می کنیم ممکن است در انجام دادنش ریا کنیم، بهتر هست دور از چشم بقیه و در جای خلوت انجام دهیم.کم کم با تکرار این کار، رذیله ریا به فراموشی سپرده می شود. البته گاهی در انسان حالت نشاطی به خاطر انجام عمل نیک ایجاد می شود. این حالت نشاط اگر به گونه ای باشد که انسان کیفیت عملش را در چشم مردم تغییر دهد، ریا محسوب شده و موجب بطلان عمل است اما اگر صرفاً حالت نشاط و شادی دارد، نسبت به توفیقی که خداوند به او داده و این نشاط باعث نشود که کیفیت و کمیت عمل را در نظر مردم تغییر بدهد، موجب بطلان عمل نیست.
بنابراین هر نوع حالت نشاطی، از نشانه های ریا محسوب نمی شود ولی باز هم تکرار می کنیم که حساسیت بیش از حد و وسواس در این مساله لازم نیست. در شرایطی که انسان دچار حساسیت شده به شرطی که مقدار عملش را در نگاه مردم تغییر ندهد، لازم است نسبت به این حالت بی تفاوت باشد و با در نظر گرفتن رضای الهی عملش را انجام بدهد و به وسوسه های شیطان توجهی نکند.از بین نشانه های ارائه شده برای شخص ریاکار وجود همه نشانه ها در کنار هم لازم نیست. هر شخص ممکن است یک یا دو یا همه نشانه ها را در خودش داشته باشد؛ بنابراین به محض احساس وجود این علائم در خودمان لازم است که به درمان ریا مشغول شویم. این که حضرت یکی از نشانه های ریا را این دانسته اند که شخص ریا کار سعی می کند ظاهرش را در بین مردم خوب جلوه دهد، به معنی پیروی کردن از خودآرایی و تیپ و مد نیست بلکه منظور تظاهر به عمل خیر است و به شکلی که اعمال و رفتار و گفتارش را به گونه ای انجام دهد که فقط در ظاهر و در نگاه مردم ممدوح است اما باطناً خبری از این خوبی ها نیست.
زهرا اجلال
