نماز جمعه دارای دو خطبه می باشد که با حمد و ثنای الاهی شروع می شود و امام جمعه در این خطبه ها باید مردم را به تقوای الاهی دعوت کند. بعد از آن دو رکعت نماز بجای آورد مانند نماز صبح، با این فرق که در نماز جمعه دو قنوت مستحبّ است؛ یکى در رکعت اوّل پیش از رکوع، و دوّم در رکعت دوّم بعد از رکوع، و در هر قنوت دعاهایى که در قنوت نمازها خوانده میشود میتوان خواند. نماز جمعه دارای شرایطی است که در پاسخ تفصیلی بیان شده است.
(مساله):نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است، و امتیازش از نماز صبح این است که دو خطبه در پیش دارد، و نماز جمعه واجب تخییرى است به این معنى که مکلف در روز جمعه مخیّر است که نماز جمعه را بخواند در صورتى که شرائطش موجود باشد، یا نماز ظهر بجا آورد، پس اگر نماز جمعه را بجا آورد، کفایت از ظهر مى کند. و واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد:
“اول” داخل شدن وقت، و آن عبارت از زوال آفتاب است، و وقتش تا برابر شدن سایه شاخص است با شاخص بنا بر اظهر، پس هر گاه تا برابر شدن سایه با شاخص نماز جمعه را تأخیر انداخت، وقتش خارج شده و نماز ظهر را باید بجا آورد.
“دوم” شماره افراد، و آن هم هفت نفر است با امام، و هر گاه هفت نفر از مسلمانان جمع نشود نماز جمعه واجب نمى شود، بلى نماز جمعه از پنج نفرى که یکى شان امام باشد صحیح است.
“سوم” بودن امام جامع شرائط امامت: از عدالت و غیر آن از چیزهائى که در امام جماعت معتبر است، همچنان که در بحث نماز جماعت خواهد آمد و بدون او نماز واجب نمى شود. و صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد:
اول ـ جماعت بودن، پس فرادى صحیح نیست و هر گاه مأموم پیش از رکوع رکعت دوم نماز جمعه به امام برسد مجزى خواهد بود، و یک رکعت دیگر به او اضافه مى کند و اگر در رکوع دوم درک امام کند مجزى بودنش مشکل است، و احتیاط ترک نشود.
دوم ـ خواندن دو خطبه پیش از نماز:
که در خطبه اول حمد و ثناى الهى را گفته و وصیت به تقوى و پرهیزکارى نماید و یک سوره از قرآن بخواند، سپس نشسته و برخیزد، و باز هم حمد و ثناى الهى را بجا آورده و به پیغمبر اکرم ((صلى الله علیه وآله)) و ائمه مسلمین صلوات فرستاده، و براى مؤمنین و مؤمنات استغفار کند، و لازم است خطبه پیش از نماز باشد،
پس اگر نماز را پیش از دو خطبه شروع کرد صحیح نخواهد بود و خواندن خطبه پیش از زوال آفتاب بنا بر احتیاط جائز نیست.
بنحو که تمامیّت خطبه مقارن زوال باشد و لازم است کسى که خطبه را مى خواند هنگام خطبه ایستاده باشد پس هر گاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود و فاصله انداختن بین دو خطبه به نشستن لازم و واجب است.
و لازم است نشستن مختصر و خفیف باشد، و لازم است امام جماعت و خطیب “کسى که خطبه مى خواند” یک نفر باشد و احتیاط واجب این است که در حال خطبه با طهارت باشد و در مقدار واجب از خطبه عربیت:
“زبان عربى” معتبر است، و در مازاد بر آن معتبر نیست مگر آنکه حاضرین زبان عربى را ندانند، که احوط در این صورت در خصوص وصیت به تقوى، جمع بین عربیت و زبان حاضرین است. و نیز احوط این است که امام جمعه مجتهد باشد و یا منصوب از قبل مجتهد جامع الشرائط باشد.
سوم ـ آنکه مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد،
پس هر گاه دو نماز جمعه در مسافت کمتر از یک فرسخ مقارن هم برپا شود، هر دو باطل مى شود، و اگر یکى سبقت بر دیگرى داشت هر چند به تکبیره الاحرام باشد صحیح و دومى باطل خواهد بود ولى هر گاه پس از برگزارى نماز جمعه کشف شد که نماز جمعه دیگرى بر او سابق یا مقارنش در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بود، بجا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود، و فرقى نیست بین اینکه این کشف در وقت یا در خارج وقت باشد و برپا نمودن نماز جمعه در صورتى مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور مى شود که خود صحیح و جامع شرائط باشد، والاّ در مانع بودنش اشکال است، و اقرب مانع نبودن است.
(مسأله) هر گاه نماز جمعه اى که داراى شرائط است برپا شود، بنا بر احتیاط حضور در آن واجب است، و در وجوب حضور چند چیز معتبر است:
“اول” آنکه مکلف مرد باشد، و حضور جمعه بر زنان واجب نیست.
“دوم” آزادى، پس حضور در نماز جمعه بر بندگان “برده” واجب نیست.
“سوم” حاضر بودن، پس بر مسافر واجب نیست، و در مسافر فرقى نیست که تکلیف او در نماز قصر باشد یا تمام مثل مسافرى که قصد اقامه نموده باشد.
“چهارم” سلامت از بیمارى و کورى، پس بر بیمار و کور واجب نیست.”
پنجم” پیر نبودن، پس بر پیرمردان واجب نیست.
“ششم” آنکه بین جاى شخص و جائى که نماز جمعه برپا مى شود بیش از دو فرسخ فاصله نباشد و بر کسى که سر دو فرسخى است حضور واجب است و همچنین بر کسى که حضور جمعه بر او دشوار باشد حضور واجب نیست، بلکه بعید نیست که اگر باران باشد حضور واجب نشود هر چند حرج و مشقتى نداشته باشد.
(مسأله ): چند حکم که به نماز جمعه راجع است از این قرار است:
“اول” کسى که نماز جمعه از او ساقط شده و حضورش واجب نباشد، جائز است در اول وقت مبادرت به نماز ظهر نماید.
“دوم” هر گاه در بلد انسان نماز جمعه جامع شرائط برپا مى شود، بنا بر احتیاط جائز نیست انسان بعد از زوال آفتاب سفر کند.
“سوم” حرف زدن، هنگامى که امام مشغول خطبه خواندن است ـ جائز نیست، و فرقى بین عدد معتبر در اصل وجوب نماز جمعه و بین بیشتر از آن نیست.
“چهارم” گوش دادن به دو خطبه بنا بر احتیاط واجب است، ولى کسانى که معناى خطبه را نمى فهمند، گوش دادن بر آنها واجب نیست.
“پنجم” اذان دوم روز جمعه بدعت است، و این همان اذانى است که در عرف اذان سوم نامیده مى شود.
“ششم” وقت خطبه امام، بنا بر احتیاط واجب باید حاضر شود و اگر خطبه را درک نکرد و اقتدا نمود نمازش صحیح است.
“هفتم” خرید و فروش هنگامى که براى نماز جمعه ندا مى شود حرام است در صورتى که منافى نماز جمعه باشد، والاّ حرام نخواهد بود و اظهر این است که در صورت حرمت نیز معامله باطل نیست.
“هشتم” کسى که حضور جمعه بر او واجب بوده، و ترک نموده و نماز ظهر را بجا آورد اظهر این است که نمازش صحیح باشد.
